Sửa đổi, bổ sung Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn phù hợp với tổ chức chính quyền 2 cấp

Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn là nền tảng pháp lý cho quản lý, phát triển hệ thống đô thị - nông thôn trong nhiều thập niên tới.

Đề xuất 3 nhóm tiêu chí đánh giá phân loại đô thị

Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn năm 2024 gồm 5 chương, 59 điều, có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2025. Luật này quy định về hệ thống quy hoạch đô thị và nông thôn; lập, thẩm định, phê duyệt, rà soát, điều chỉnh, tổ chức quản lý quy hoạch đô thị và nông thôn; quản lý nhà nước về quy hoạch đô thị và nông thôn…

Cũng theo quy định của Luật này, đô thị được phân thành 6 loại gồm: loại đặc biệt, loại I, loại II, loại III, loại IV và loại V theo quy định của pháp luật về phân loại đô thị.

Bên cạnh đó, hệ thống phân loại đô thị hiện nay đang chịu sự điều chỉnh bởi hai Nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội: Nghị quyết 1210/2016/UBTVQH13 (sửa đổi bởi Nghị quyết 26/2022/UBTVQH15) dùng để phân loại đô thị theo các tiêu chí và tiêu chuẩn mang tính kỹ thuật và Nghị quyết 1211/2016/UBTVQH13 phân loại đơn vị hành chính đô thị theo các tiêu chuẩn để phục vụ quản lý hành chính.

Bộ Xây dựng cho biết, dự thảo Luật Sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật về quy hoạch đô thị và nông thôn, thực hiện mô hình chính quyền địa phương 2 cấp, đẩy mạnh phân quyền, phân cấp, đơn giản hóa thủ tục hành chính, cải thiện môi trường đầu tư, kinh doanh, phát triển kinh tế tư nhân, đáp ứng các yêu cầu phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số; bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật.

Theo Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Tường Văn, một điểm mới quan trọng của dự thảo là phân cấp mạnh mẽ hơn, nhưng linh hoạt. Cấp xã có thể tự lập, phê duyệt quy hoạch khi đủ năng lực; trường hợp vùng sâu, vùng xa chưa bảo đảm, cấp tỉnh sẽ trực tiếp hỗ trợ và quyết định.

Thứ trưởng Văn khẳng định, quy hoạch đô thị và nông thôn bao gồm đầy đủ chỉ tiêu kỹ thuật, kinh tế - xã hội, quy chuẩn xây dựng. Nhờ đó, loại quy hoạch này có thể thay thế cho nhiều quy hoạch khác, kể cả kế hoạch sử dụng đất.

Liên quan đến dự thảo Nghị quyết của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội về phân loại đô thị, Thứ trưởng Nguyễn Tường Văn nêu rõ, mục tiêu đặt ra là đánh giá chất lượng quy hoạch, hạ tầng và mức độ phát triển đô thị, gắn với nhu cầu xem xét để chuyển từ xã thành phường hoặc tỉnh trở thành thành phố.

Trên cơ sở đó, Bộ Xây dựng đề xuất 3 nhóm tiêu chí chính để đánh giá phân loại đô thị gồm: Vai trò, vị trí và chức năng (chính trị, hành chính, kinh tế, văn hóa - xã hội, trung tâm tổng hợp hay chuyên ngành); Mức độ đô thị hóa (quy mô dân số, tỷ lệ lao động phi nông nghiệp, tỷ lệ dân số đô thị - nông thôn); Trình độ phát triển hạ tầng và không gian kiến trúc cảnh quan (hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội, tổ chức quản lý phát triển).

Dựa trên 3 nhóm tiêu chí, hệ thống đô thị cả nước sẽ được phân thành 4 nhóm cơ bản: Đô thị trung tâm cấp quốc gia (các thành phố trực thuộc Trung ương, có trình độ phát triển cao nhất, đóng vai trò đầu tàu, thậm chí vươn tầm khu vực); Đô thị trung tâm cấp vùng (liên quan đến vai trò liên tỉnh, vùng); Đô thị trung tâm cấp tỉnh; Các đô thị cấp dưới, gắn với xã - phường chuyển lên.

Các tiêu chí cũng mang tính định hướng để chính quyền địa phương dựa vào đó đối chiếu, xác định những gì đã có, những gì còn thiếu, từ đó lập chương trình, kế hoạch đầu tư theo lộ trình.

Đáng chú ý, với việc không còn chính quyền đô thị riêng (thành phố trực thuộc tỉnh, thị trấn, thị xã…), Bộ Xây dựng đề xuất tiêu chí mới để xác định phạm vi và ranh giới đô thị, dựa trên quy mô dân số và diện tích, gắn với hệ thống quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật, là nơi tập trung dân cư đông, có tỷ lệ lao động phi nông nghiệp cao, có hạ tầng kỹ thuật và hạ tầng xã hội đầy đủ.

Hướng đến 3 mục tiêu lớn

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đánh giá, thời gian qua quá trình xây dựng pháp luật trong lĩnh vực quy hoạch đô thị, nông thôn còn nhiều hạn chế, từ nhận thức thiếu thống nhất, tư duy phân tán đến phương pháp luận chưa chặt chẽ. Điều đó dẫn tới hệ thống pháp luật về quy hoạch còn chồng chéo, mâu thuẫn, thiếu tính tổng thể, cản trở sự phát triển. Trong khi đó, Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn là nền tảng pháp lý cho quản lý, phát triển hệ thống đô thị - nông thôn trong nhiều thập niên tới, liên quan trực tiếp đến phát triển quốc gia, cần được xây dựng một cách căn cơ, đồng bộ và khắc phục triệt để những bất cập hiện nay.

Từ thực tế này, việc sửa đổi phải hướng đến 3 mục tiêu lớn:

Thứ nhất, Luật phải bảo đảm tính đồng bộ và thống nhất với hệ thống chính quyền 2 cấp, gắn với phân cấp, phân quyền và xử lý triệt để những bất cập kéo dài.

Thứ hai, Luật cần kế thừa những thành quả đã có là hàng trăm đô thị đã hình thành, nhiều quy hoạch vùng và chiến lược phát triển kinh tế - xã hội vẫn đang phát huy tác dụng, không thể phủ nhận hay xóa bỏ, nhưng phải được rà soát, điều chỉnh cho phù hợp.

Thứ ba, Luật phải định hướng phát triển hiện đại, xây dựng quy hoạch tổng thể mạng lưới đô thị - nông thôn trên phạm vi toàn quốc; đồng thời phân loại đô thị dựa trên tiêu chí khoa học, có tính dự báo và phản ánh đúng chất lượng sống.

Phó Thủ tướng nhấn mạnh, mấu chốt là cần xác định rõ bản chất quy hoạch đô thị và nông thôn là quy hoạch quốc gia hay quy hoạch ngành, cơ sở khoa học và vị trí pháp lý ra sao.

Việc phân loại đô thị đặc biệt, đô thị loại I, II, III, IV không thể chỉ dựa vào quy mô dân số hay mật độ xây dựng mà cần bộ tiêu chí phản ánh chiều sâu chất lượng, từ bản sắc văn hóa - kiến trúc, thích ứng biến đổi khí hậu, đô thị thông minh, chuyển đổi số, đến quy hoạch giao thông, không gian ngầm, các thiết chế y tế, giáo dục, văn hóa, thể thao.

Luật sửa đổi cũng phải định hình rõ các mô hình phát triển như đô thị nén, đô thị sinh thái, đô thị thông minh, đô thị theo hướng tuyến giao thông (TOD), đô thị vệ tinh… để bảo đảm định hướng dài hạn.

Phó Thủ tướng đặc biệt quan tâm đến nội dung quy hoạch nông thôn, với việc làm rõ mật độ, cơ cấu kinh tế, đất nông nghiệp, môi trường, hạ tầng và bản sắc kiến trúc nông thôn, đồng thời có mẫu thiết kế phù hợp cho từng vùng.

“Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn phải vừa giữ được những thành quả, di sản đã có, vừa loại bỏ những bất cập cũ, để mở ra một giai đoạn phát triển đô thị - nông thôn hiện đại, bền vững, phù hợp với bối cảnh mới. Những vấn đề lớn, mang tính nguyên tắc phải được luật hóa, còn các vấn đề kỹ thuật, chi tiết sẽ giao Chính phủ quy định. Bộ tiêu chí phân loại đô thị cần được xây dựng rõ ràng, có thể đưa vào Nghị quyết của Quốc hội hoặc của Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua để tạo cơ sở triển khai ngay”, Phó Thủ tướng nhấn mạnh.